Ἐπιλογή, μετάφραση, σχολιασμός· Ἀθανάσιος Γ. Σιαμάκης,ἀρχιμανδρίτης
Πράγματι, ὑπάρχουν κάποιοι ἀπὸ τοὺς ἐδῶ, ποὺ νομίζω ὅτι οὔτε ἡἀγάπη σας τοὺς ἀγνοεῖ 1, οἱ ὁποῖοι καταφρονῶντας τὸν Θεὸ καὶπαίρνοντας τὰ λόγια τοῦ Πνεύματος ὡς συνηθισμένα, βγάζουνἄτακτες φωνές, καὶ δὲν εἶναι καλύτεροι ἀπὸ τοὺς τρελλούς, καθὼς στριφογυρίζουν καὶ τρεμουλιάζουν 2 ὅλο τὸ σῶμα τους καὶ δείχνουν ξένα ἤθη πρὸς ἐκεῖνα τῆς πνευματικῆς καταστάσεως.
Ἄθλιε καὶ ταλαίπωρε, πρέπει μὲ φόβο καὶ τρόμο νὰ ἐκπέμπῃς τὴνἀγγελικὴ δοξολογία, καὶ μὲ φόβο νὰ κάνῃς τὴν ἐξομολόγησι, καὶ μ’ αὐτὴν νὰ ζητᾷς συγγνώμη τῶν πταισμάτων σου. Ἀντιθέτως ἐσὺεἰσάγεις ἐδῶ αὐτὰ ποὺ κάνουν οἱ ἠθοποιοὶ 3 καὶ οἱ χορευταί, κουνώντας τὰ χέρια σου ἀτάκτως καὶ πηδώντας μὲ τὰ πόδια σου καὶ κάνοντας ἑλιγμοὺς μ’ ὅλο σου τὸ σῶμα.
Καὶ πῶς δὲν φοβᾶσαι καὶ δὲν φρίττεις τολμῶντας ἀδίστακτα νὰ λὲς (ἐδῶ) τέτοια (ἅγια) λόγια; Δὲν καταλαβαίνεις ὅτι εἶναι παρὼνἀοράτως ὁ ἴδιος ὁ Δεσπότης, καὶ βλέπει τὴν κίνησι τοῦ καθενὸς μὲπροσοχὴ καὶ ἐξετάζει τὴ συνείδησι; Δὲν καταλαβαίνεις ὅτι ἄγγελοι παρευρίσκονται σ’ αὐτὸ τὸ φρικτὸ τραπέζι καὶ μὲ φόβο τὸκυκλώνουν;
Ἀλλ’ ἐσὺ δὲν τὰ καταλαβαίνεις αὐτά, ἐπειδὴ τὸ μυαλό σου ἔχει σκοτισθῆ ἀπὸ τ’ ἀκούσματα καὶ θεάματα τῶν θεάτρων 4, καὶ γι’ αὐτὸ αὐτὰ ποὺ γίνονται ἐκεῖ τ’ ἀνακατεύεις μὲ τοὺς τύπους τῆςἐκκλησίας· γι’ αὐτὸ μὲ τὶς ἄσκοπες κραυγὲς ἐξωτερικεύεις τὴν ψυχική σου ἀταξία 5 .
Πῶς λοιπὸν θὰ ζητήσῃς συγγνώμη τῶν ἁμαρτημάτων σου; Πῶς θὰκάνῃς τὸ Δεσπότη νὰ σὲ λυπηθῇ, ὅταν παρουσιάζῃς μὲ τέτοια καταφρόνησι τὴ δέησι; Λές· Ἐλέησόν με ὁ Θεός, καὶ τὸ ἦθος ποὺἐκδηλώνεις εἶναι ξένο πρὸς τὸ ἔλεος 6. Σῶσόν με, φωνάζεις, καὶσχηματίζεις ἄσχετη τὴ μορφὴ τῆς σωτηρίας.
Σὲ τί βοηθοῦν στὴν ἱκεσία τὰ χέρια ποὺ σηκώνονται καὶμετεωρίζονται συνεχῶς καὶ περιστρέφονται ἀτάκτως μὲ δυνατὴκραυγὴ καὶ μὲ ὁρμητικὴ ὤθησι τῆς ἄσκοπης ἐκπνοῆς; Ἀπ’ αὐτὲς τὶς πράξεις δὲν ἀνήκουν ἄλλες στὶς ἑταῖρες 7 ποὺ συχνάζουν στὰστενά, καὶ ἄλλες σ’ αὐτοὺς ποὺ φωνάζουν στὰ θέατρα;
Πῶς λοιπὸν τολμᾷς ν’ ἀνακατεύῃς τὰ παιχνίδια τῶν δαιμόνων μὲτὴν ἀγγελικὴ αὐτὴ δοξολογία; 8 Καὶ πῶς δὲν ντρέπεσαι ποὺ βγάζεις τὴν ἴδια φωνὴ ἐδῶ λέγοντας· Δουλεύσατε τῷ Κυρίῳ ἐν φόβῳ καὶἀγαλλιᾶσθε αὐτῷ ἐν τρόμῳ;
Αὐτὸ εἶναι τὸ νὰ δουλεύῃς μὲ φόβο; τὸ νὰ βρίσκεσαι σὲ διάχυσι καὶὑπερέντασι καὶ μὲ τὸ νὰ μὴν ἔχῃς ἐπίγνωσι γιὰ ποιά πράγματα μιλᾷς 9 (μὲ τὸ Θεὸ) μὲ τὸ ἄτακτο βγάλσιμο τῆς φωνῆς;
Αὐτὸ (σὲ πληροφορῶ) εἶναι ἐκδήλωμα καταφρονήσεως, ὄχι φόβου·ἀλαζονείας 10, ὄχι ταπεινώσεως· ἐκδήλωμα ἀνθρώπων ποὺπαίζουν μᾶλλον, παρὰ δοξολογοῦν·
(Aγ.Ἰωάννου Χρυσοστόμου, Ἔπαινος περὶ τῶν ἀπαντησάντων ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ, καὶ περὶ εὐταξίας ἐν ταῖς δοξολογίαις..., 2· PG 56,99-100).
Σχόλια
1. Ὅσο κι ἂν θέλουν νὰ κρύβωνται, ὁ κόσμος τοὺς ξέρει, καὶ δὲν ἀρέσκεται σ’ αὐτὰ ποὺ κάνουν, ἄσχετα ἂν δὲν μιλάει.
2. Σύμπτωμα ἐνδεικτικὸ ὅτι εἶναι ἐκτὸς ἑαυτοῦ, πειθαρχώντας σὲ δαιμονικὲς παρορμήσεις.
3. Ἡ ἠθοποιία δὲν ἔχει σχέσι μὲ τὴν ψαλμῳδία· εἶναι ἐντελῶς ξένηὡς κοσμικὴ καὶ ἀποπνευματοποιημένη. Καὶ φυσικὰ οἱ ψάλτες ποὺἀσκοῦν ἠθοποιία εἶναι ἔξω ἀπὸ τὴν ψαλτικὴ δεοντολογία.
4. Ἡ ἐπιρροὴ τῶν κοσμικῶν ἀκουσμάτων καὶ θεαμάτων εἶναι καταλυτική, εἴτε προσφέρεται σήμερα μέσῳ τῆς ὀθόνης, εἴτε παλαιότερα μέσῳ τῶν θεάτρων καὶ ἱπποδρομίων, ὄχι μόνο στὰπαιδιά, ὅπως φρονοῦν καὶ συνηθίζουν νὰ λένε κάποιοι, ἀλλὰ καὶστοὺς μεστωμένους, ἄντρες καὶ γυναῖκες.
5. Ὁ βαθύτερος λόγος ποὺ φτάνει ὁ ψάλτης ν’ ἀσκῇ ἠθοποιία καὶ νὰ εἰσάγῃ τὴ χορευτικὴ συμπεριφορὰ στὴν ψαλμῳδία εἶναι ἡἐσωτερική του ἀταξία. Δὲν ἀποκλείεται κάποιοι νὰ τὴν συνειδητοποιοῦν, καὶ ἀντὶ νὰ φρίξουν, καλύπτουν τὴν ἀταξία τους καὶ τὴν καινοτομία τους προβαίνοντας ὑποκριτικῶς σὲ πράξεις ἄκρως πνευματικές, ὅπως εἶναι συχνὴ ἡ θεία μετάληψι,ἐπιβαρύνοντας τὴν κατάστασί τους σὲ μέγιστο βαθμό.
6. Τὸ κυριώτερο ἐκδήλωμα στοὺς ψάλτες ποὺ ἀσχολοῦνται παράλληλα καὶ μὲ τὰ θεῖα καὶ μὲ τὰ κοσμικὰ εἶναι ἡ ἀντιφατικότητα καὶ ἡ ἀντινομία στὴν προσωπική τους ζωή. Στοὺς κοσμικοὺς χώρους κοσμικά, καὶ στὸ ναὸ «πνευματικά». Διχασμὸς προσωπικότητος; παράνοια; ἄτακτη ζωή;
7. Οἱ ἑταῖρες λικνίζονται γιὰ νὰ θηρεύουν πελάτες, καὶ οἱ θεατρῖνοι βγάζουν ἄτακτες καὶ ἄσκοπες φωνές, γιὰ νὰ ἐντυπωσιάσουν καὶ νὰπροσελκύσουν τὶς ἐπιδοκιμασίες. Εἶναι σοβαρὸ ὅτι ὁ Ἰωάννης Xρυσόστομος βρίσκει ἀντιστοιχίες στοὺς ψάλτες ἀπὸ τὸνὑπόκοσμο.
8. Ἡ ἀνάδευσι τῶν ἁγίων πραγμάτων μὲ τὰ αἰσχρὰ εἶναι παλιὸφαινόμενο, συναντώμενο σὲ αἱρετικὲς ὁμάδες. Τὸ φαινόμενο αὐτὸ ὁἀπόστολος Παῦλος τὸ ὀνομάζει «ἑτεροζυγία» καὶ προσπαθεῖ νὰσυγκλονίσῃ καὶ νὰ συνεφέρῃ τοὺς ἀναδευτὰς μὲ ἐκφράσεις χτυπητές, ὅπως· «Τίς κοινωνία φωτὶ πρὸς σκότος; τίς συμφώνησις Χριστοῦ πρὸς Βελίαρ; τίς μερὶς πιστοῦ μετὰ ἀπίστου;» (Β΄ Κο 6,14-15).
9. Ἡ ψαλμῳδία εἶναι συνομιλία μὲ τὸ Θεό. Αὐτὴ τὴν ἐπισήμανσι κάνει ἐδῶ ὁ Ἰωάννης Xρυσόστομος. Ἂν ὁ ψάλτης τὴν ὥρα ποὺψάλλει, δηλαδὴ συνομιλεῖ μὲ τὸ Θεό, δὲν ἔχῃ τὸ νοῦ του στὸ Θεό,ἀλλὰ ἐκεῖ ποὺ τὸν ἔχει, εἶναι περιττὸ νὰ ποῦμε ὅτι τὸ καλώδιο τῆςἐπικοινωνίας εἶναι κομμένο.
10. Παλιά νόσος ἡ ψαλτικὴ ἀλαζονεία, ἡ ἠθοποιία, οἱ χορευτικές κινήσεις στοὺς ψάλτες. Ὅπως δείχνουν οἱ αἰῶνες δυσθεράπευτες,ἂν ὄχι ἀθεράπευτες. Παρορμητικὸ αἴτιο σὺν τοῖς άλλοις καὶ ἡ ἐφαρμοζόμενη στὰ ἀναλόγια ἀπὸ κάποιες νεώτερες ὁμάδες ψαλτῶν κοσμικὴ πολυηχία.
1 σχόλιο:
Πραγματικά μας αφηγείται πολλά αυτό το κείμενο. Συνήθως, κατακρίνουμε τους ιερείς, που μεταξύ άλλων, αρέσκονται να σπρώχνουν με τους αγκώνες γύρω από το θυσιαστήριο (Αγ. Γρηγ. Θεολόγου, Α'Λόγος).
Μήπως μας λέει η ομηλία αυτή ότι οι ψάλτες τότε ήσαν το ίδιο με σήμερα; Λέει ότι έτρεμαν και έκαναν θεατρισμούς, αρθρώνοντας τους ύμνους και τα ιερά κείμενα, με άγνοια της παρουσίας του Θεού. Αυτό τι μας λέει αυτό την εποχή εκείνη; Χωρίς να κατακρίνουμε με μέτρα ηθικής, μήπως μας αποκαλύπτει το κείμενο αυτό ότι οι ψάλτες δεν είχαν επίγνωση της αμαρτωλότητας τους, παντελή άγνοια της αποστολής τους, και παρουσίαζαν δείγματα πνευματικής παρακμής; Πως τους άφηναν να ψάλλουν ή ακόμη και να κοινωνούν των αχράντων μυστηρίων;
Ως ψάλτης πιστεύω, όπως το ίδιο σημβαίνει για όσους διακονούν την εκκλησία, ότι δεν είναι δυνατόν να είμαστε τέλειοι. Οι ψάλτες όμως έχουν το «προνόμιο» να μη έχουν την πολυτέλεια της άνεσης, για να πουν, "Ο Θεός δέχεται την ψαλμωδία καρδιάς συντετριμμένης, ακόμη και εάν το εκκλησίασμα νιώθει ότι τους κοιμήζω", ή "η φωνή μου σήμερα δεν απέδοσε, αλλά το εκκλησίασμα θα με συγχωρά, κλπ». Πράγματι, όταν η φωνή του ιερέως σπάσει, το εκκλησίασμα θα πει, «ο πατερούλης γέρασε». ῾Άμα σπάσει η φωνή του ιεροψάλτου, λέμε όλοι, «είναι η ώρα να παραιτηθεί, νωρίτερα καλύτερα μάλλον ή αργά». Θα σκεφτούμε και το επιπρόσθετο άγχος του ψάλτου μιας ατελείωτης αυτοκριτικής, και του φόβου ότι δεν ανταποκρίνεται; Τον φόβο απώλειας ελέγχου; Οι ψυχολόγοι υπολογίζουν ότι το τρακ είναι χειρότερο και από τον ίδιο τον θάνατο.
Στον 5ο αι, όταν έκανε την ομηλία του ο άγιος, οι ψάλτες δεν είχαν το φορτείο το σημερινό το οποίο οι υμνογράφοι αργότερα τους φόρτωσαν. Η ψαλμωδία ήταν περιορισμένη, περισσότερη αντιφωνία, ανάγνωση ψαλμικών στοίχων κλπ. Και όμως, το εκκλησίασμα δεν καταλαβαίνει τον κόπο και το άγχος διότι ο ψάλτης πάντα ασκεί το καθήκον κάνοντας το να φαίνεται σαν να είναι κάτι εύκολο για τον ίδιο. Δεν αναλογίζονται οι σύγχρονοι «κριτές του μέλους», την κούραση που προκαλεί στο να στέκεται ο ψάλτης 3-4 ώρες στον αναλόγιο από τον 6ψαλμο και το «Θεός Κύριος» να ψέλνει εκ καρδίας, και κυρίως μόνος του σε ορισμένες περιοχές, ελπίζοντας μόνον στο έλεος του Θεού και της Παναγίας για το θαύμα για να μη σπάσουν δύο μικρότατες λεπτές μεμβράνες φθαρτής σαρκός, ή να μη καταρρεύσει από κούραση ορθοστασίας και συγκοπής από τον φόβο και το άγχος.
Σήμερα, εάν ο ψάλτης ζητήσει μικρόφωνο, ή τολμήσει να το πλησιάσει κοντά του, λένε, "μας το παίζει ντίβα". Ενώ το κυριότερο για έναν που άδεται είναι να ακούει για ελέγχει τη θέση της φωνής του, γιατί διαφορετικά παθαίνει χρονιαίες παθήσεις, και φαλτσάρει σαν ένας κουφός που πάει να τραγουδίσει. Και ως μη έλαχεν, ορισμένοι ιερείς συμβαίνει να χαμηλώνουν τα μεγάφωνα γιατί μια ηλικιωμένη γυναικούλα, συνήθως και μεγαλόδωρη, που είναι στα πρόθηρα της άννοιας (και δεν ανέχονται θορύβους), τους παραπονιέται. Ο δε ψάλτης από κουφός συγχρόνως καταντά και άλλαλος.
Όλοι μας αρέσουν οι ταλαντούχοι καλοφωνάριδες. Τους «μετρίους» θα τους γλωσσοφάμε. Έχοντας σήμερα γεμίσει τα αυτιά μας με κοσμικά άσματα και φωνές επαγγελματικές, θεωρούμε ότι ο καλήφωνος είναι και ο παραδοσιακός διότι χαϊδεύει τας ακοάς μας ως η μούσα. Για εκείνους με μέτρια φωνητική ικανότα, έχουμε έτοιμη την κριτική μας, άσχετα εάν εκτελούν το μέλος με αρχαιοπρέπεια.
Ο Θεός να ελεήσει όσους ζητούν να πληρώνονται. Άμα απαιτούν, ε τότε είναι και άθεοι! Όταν τους απωλύουν, ξεχνούμε οι πάντες ότι έχουν οικογένειες να ζήσουν και παιδιά που θέλουν να αναθρέψουν μέσα στην εκκλησία.
Νομίζω ότι ο Άγιος Ιωάννης Χρυσόστομος δεν υπήρξε ποτέ ψάλτης. Εάν ήταν, δεν θα τους κατέκρινε τόσο αυστηρά. Κατέκρινε και γυναίκες και τους Εβραίους ακόμη με μεγάλο πάθος, αλλά δεν τον ονομάσαμε Χρυσόστομο γι'αυτό.
Δημοσίευση σχολίου